بسم الله

واژه کاپیتولاسیون در لغت، از ریشه capitulate به معنای شرط گذاشتن است و به معنای سازش و تسلیم نیز به‌کار می­رود. در طول تاریخ، بیشتر قراردادهای کاپیتولاسیون، میان دولت­های اروپایی با دولت­های آسیایی و آفریقایی بسته شده است، زیرا دولت­های اروپایى، دادگاه­ها و مؤسسه­های قضایی این کشورها را در حمایت کافی از اتباع خود ناتوان می­دانستند. در ایران برای نخستین بار، موضوع کاپیتولاسیون در عصر صفوی مطرح شد که هیچ‌گاه تحقق عینی نیافت. در سال 1828 روسیه در قرارداد ترکمانچاى، به‌طور رسمی حق قضاوت کنسولى را از آن خود ساخت. در سال 1306، رضاشاه به صلاح‌دید انگلستان براساس اهداف ویژه خویش، در اعلامیه­ای لغو کاپیتولاسیون را اعلام کرد.محمدرضا پهلوی در سال 1343 لایحه حق قضاوت کنسولى را برای مستشاران امریکایی که هر روز بر تعدادشان افزوده می­شد، به تصویب رساند و در قبال آن، قول دریافت یک وام دویست میلیون دلاری را برای تهیه تسلیحات، از امریکا گرفت.

گرفتن حق کاپیتولاسیون موجب شده بود، مسئولان سیاسی کشور به بیگانگان گرایش پیدا کنند و آشکارا تابعیت کشور خارجی را بپذیرند. پس از انقلاب مشروطه، یکی از خواسته­های اصلی مردم ایران، حذف کاپیتولاسیون بود.جنگ جهانی دوم به افزایش حضور امریکایی­ها در مناطق گوناگون جهان انجامید و امریکا درصدد برآمد با انعقاد پیمان­هایی خود را از حیطه قوانین حکومتی مناطق تحت نفوذ خارج کند. امریکایی­ها به‌خوبی از سابقه کاپیتولاسیون در ایران آگاه بودند، بااین‌حال، در سال 1339بر فشار خود بر ایران افزودند. دولت ایران نخست، در برابر این فشار مقاومت کرد، ولی هم‌زمان با روی کارآمدن کندی در سال 1340 تسلیم شد. امام خمینی(ره) درباره لایحه اعطای مصونیت و تصویب وام 200 میلیون دلاری می­فرماید: «ایران را از سگ­های امریکایی پست­تر کرده­اند».

در سوم مرداد سال 1343، جلسه مجلس تا نیمه شب در شرایط خواب و بیداری نمایندگان ادامه یافت، بدون اینکه اسمی از کاپیتولاسیون برده شود، ولی نزدیک نیمه شب، متن یادداشت­های مبادله میان ایران و امریکا که همان کاپیتولاسیون بود، از تصویب گذشت. امام خمینی(ره) پس از باخبر شدن از اصل ماجرا افرادی را مأمور کرد تا متن لایحه و دفاعیات نمایندگان در مجلس و ملحقات آن را به‌دست آورند. امام با آگاهی از کم‌وکیف ماجرا به موضع­گیری پرداخت. ایشان نخست با علمای شهرها و بلاد نامه­نگاری کرد و در پی آن، کاخ سفید فرمان تبعید امام خمینى(ره) را صادر کرد و امام به ترکیه تبعید شد. پس از پیروزی انقلاب در 23/2/1358، دولت موقت، کاپیتولاسیون را ملغی اعلام کرد.

سخنان امام خمینی (ره) در مورد کاپیتولاسیون:
ایران خودش را فروخت برای این دلارها ...... ما را جزو دولتهای مستعمره حساب کرد، ملت مسلم ایران را پست تر از وحشیها در دنیا معرفی کرد، در ازای وام 200 میلیون که 300 میلیون پس بدهند. نظامیان آمریکایی، مستشاران نظامی آمریکایی به شما چه نفعی دارند؟ آقا اگر این مملکت اشغال آمریکاست پس چرا اینقدر عربده می کشید، پس چرا اینقدر دم از ترقی می زنید؟ اگر این مستشاران نوکر شما هستند پس چرا از اربابها بالاترشان می کنید؟ پس چرا از شاه بالاترشان می کنید. اگر نوکرند مثل سایر نوکرها با آنها عمل کنید. اگر کارمند شما هستند مثل سایر ملل که با کارمندانشان عمل می کنند، شما هم عمل کنید. اگر مملکت ما اشغال آمریکاییست پس بگویید ........ ما زیر چکمه آمریکا برویم چون ملت ضعیفی هستیم؟! چون دلار نداریم؟! آمریکا از انگلیس بدتر، انگلیس از آمریکا بدتر، شوروی از هر دو بدتر، همه از هم بدتر، همه از هم پلیدتر اما امروز سر و کارما با این خبیث هاست، با آمریکاست. رئیس جمهور آمریکا بداند، بداند این معنا را که منفورترین افراد دنیاست پیش ملت ما. امروز منفورترین افراد بشر است پیش ملت ما. باید هیاهو کنید، باید بریزید وسط مجلس، به هم باید بپرید که نگذرد این مطلب، به صرف اینکه من مخالفم درست می شود؟! دیدید که می گذرد، پس نگذارید یک همچو مجلسی وجود پیدا کند، از مجلس بیرونشان کنید. ما این قانون را که در مجلس واقع شد، قانون نمی دانیم. ما این مجلس را مجلس نمی دانیم. ما این دولت را دولت نمی دانیم، اینها خائنند به مملکت ایران، خائنند.

پی نوشت:
هرگونه استفاده از این مطلب، مجاز است.